TUYÊN BỐ MỚI CỦA IFSO: PHẪU THUẬT CHUYỂN HÓA – GIẢM CÂN VẪN GIỮ VAI TRÒ TRỌNG YẾU SAU KHI BỆNH NHÂN GIẢM CÂN NHỜ THUỐC ĐIỀU TRỊ BÉO PHÌ
BÉO PHÌ – CĂN BỆNH MẠN TÍNH VÀ THÁCH THỨC TOÀN CẦU
Béo phì không còn được xem là vấn đề thẩm mỹ đơn thuần, mà đã được công nhận là một bệnh mạn tính, toàn thân, dễ tái phát, ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan. Sự tích tụ mỡ quá mức gây ra hàng loạt biến chứng: đái tháo đường type 2, gan nhiễm mỡ chuyển hóa (MASLD), tăng huyết áp, tim mạch, một số loại ung thư, …và làm giảm tuổi thọ cũng như chất lượng sống.
Điều trị béo phì vì thế cần một chiến lược toàn diện, lâu dài, cá nhân hóa – kết hợp thay đổi lối sống, thuốc điều trị (Obesity Management Medications – OMMs) và phẫu thuật chuyển hóa – giảm cân (Metabolic Bariatric Surgery – MBS).
KỶ NGUYÊN THUỐC ĐIỀU TRỊ BÉO PHÌ: BƯỚC TIẾN NHƯNG CHƯA PHẢI LỜI GIẢI CUỐI CÙNG
Những năm gần đây, sự xuất hiện của các thuốc thế hệ mới như GLP-1 receptor agonists (semaglutide, liraglutide), và đặc biệt là dual/triple agonists (tirzepatide) đã mở ra kỷ nguyên mới. Các thử nghiệm lớn (STEP, SURMOUNT) chứng minh:
- Bệnh nhân có thể giảm 15–25% cân nặng chỉ với thuốc.
- Nhiều biến chứng chuyển hóa cải thiện rõ rệt.
Tuy nhiên, dữ liệu cũng chỉ ra:
- Ngừng thuốc → cân nặng gần như quay lại trong vòng 1–3 năm (STEP-4, SURMOUNT-4).
- Việc dùng thuốc cần kéo dài suốt đời để duy trì hiệu quả.
- Chi phí lâu dài của OMMs cao, và khả năng tiếp cận của nhiều bệnh nhân còn hạn chế.
Điều này làm nảy sinh câu hỏi: khi bệnh nhân đã giảm nhiều cân nhờ thuốc, họ còn cần đến phẫu thuật giảm cân nữa không?
PHẪU THUẬT GIẢM CÂN: CAN THIỆP MỘT LẦN NHƯNG HIỆU QUẢ BỀN VỮNG
MBS (gồm cắt giảm thể tích dạ dày, nối tắt dạ dày Roux-en-Y, SADI-S…) đã có hơn 60 năm phát triển với bằng chứng mạnh mẽ:
- Giúp giảm 25–35% cân nặng lâu dài.
- Giải quyết nhiều cơ chế sinh học gây béo phì mạn tính, ngăn hiện tượng “trở lại cân nặng cũ”.
- Giảm tử vong, giảm chi phí y tế về lâu dài.
Khác với thuốc, phẫu thuật thường là một can thiệp duy nhất, hiệu quả có thể duy trì cả đời nếu bệnh nhân tuân thủ theo dõi và lối sống lành mạnh.
TUYÊN BỐ CỦA IFSO (2025): KHÔNG LOẠI TRỪ PHẪU THUẬT SAU KHI GIẢM CÂN BẰNG THUỐC
Trong tuyên bố đăng trên The Lancet Diabetes & Endocrinology (tháng 9/2025), Liên đoàn Quốc tế về Phẫu thuật Béo phì (IFSO) đưa ra quan điểm quan trọng:
- Không được yêu cầu bệnh nhân ngừng thuốc để “thử” đủ điều kiện phẫu thuật.
- Điều này dẫn đến tăng cân nhanh, tái phát biến chứng, gây hại cho sức khỏe.
- Không bắt buộc bệnh nhân phải tăng cân trở lại để đạt ngưỡng BMI phẫu thuật.
- Quy định cứng nhắc dựa vào BMI hiện tại đi ngược lại bản chất mạn tính, tái phát của béo phì.
- Chỉ định phẫu thuật phải dựa trên đánh giá toàn diện:
- Cân nặng trước khi dùng thuốc (baseline).
- Quỹ đạo cân nặng suốt đời.
- Các biến chứng còn tồn tại (T2D, tăng huyết áp, MASLD, chất lượng sống).
- Nguy cơ tái phát khi ngừng thuốc.
- Quyền tự quyết của bệnh nhân phải được tôn trọng.
- Nhiều người không muốn điều trị thuốc lâu dài → phẫu thuật là giải pháp bền vững.
- OMMs và MBS là chiến lược bổ sung, không đối lập.
- Có thể dùng thuốc trước để giảm nguy cơ phẫu thuật.
- Có thể dùng thuốc sau mổ để duy trì kết quả.
Những trường hợp đặc biệt cần cân nhắc
- BMI 25–30 kg/m²: Bằng chứng phẫu thuật hạn chế. Cần thảo luận rõ lợi ích – nguy cơ, đặc biệt vì nhóm này thường có bệnh cảnh “béo phì tiền lâm sàng”.
- Béo phì quá mức (extreme obesity):
- Dù giảm nhiều cân, BMI nền quá cao nên vẫn còn dư cân.
- Hoặc đáp ứng kém với thuốc, hoặc tăng cân trở lại. → Nhóm này phẫu thuật vẫn rất quan trọng.
Hiệu quả kinh tế – xã hội: MBS vượt trội dài hạn
Một luận điểm lớn của tuyên bố IFSO là chi phí – hiệu quả:
- MBS: tốn kém ban đầu nhưng giúp giảm biến chứng, đạt “hòa vốn” trong 4–6 năm.
- OMMs: chi phí thấp ngắn hạn nhưng do phải dùng suốt đời nên tổng chi phí cao hơn nhiều.
Dữ liệu so sánh:
- Tại Anh, MBS kinh tế vượt trội hơn so với thuốc.
- Tại Mỹ: tirzepatide (197.000 USD/QALY), semaglutide (467.000 USD/QALY) → vượt xa ngưỡng chi trả hợp lý, trừ khi giá thuốc giảm mạnh.
Khuyến nghị nghiên cứu và câu hỏi còn bỏ ngỏ
- Ngưỡng cân nặng tối thiểu để phẫu thuật khi đã giảm cân nhờ thuốc là bao nhiêu?
- Nên chọn loại phẫu thuật nào sau khi bệnh nhân đã giảm nhiều cân bằng OMMs?
- Cần theo dõi kết quả dựa trên cân nặng cao nhất trước điều trị, không chỉ tại thời điểm mổ.
- Cần thêm nghiên cứu tiền cứu và phân tích kinh tế y tế để chuẩn hóa quy trình chọn bệnh nhân.
Kết luận: Thông điệp gửi đến cộng đồng y khoa
Tuyên bố mới của IFSO khẳng định:
- Không loại bỏ phẫu thuật giảm cân chỉ vì bệnh nhân đã giảm cân bằng thuốc.
- OMMs và MBS là hai công cụ bổ sung, cùng nhau tạo nên chiến lược quản lý béo phì toàn diện.
- Chỉ định phẫu thuật cần dựa trên lịch sử bệnh, biến chứng, và nguy cơ lâu dài, thay vì chỉ dựa vào BMI nhất thời.
Đây là bước tiến lớn, giúp định hình lại cách tiếp cận điều trị béo phì: bền vững hơn, công bằng hơn, và lấy bệnh nhân làm trung tâm.
TLTK: International Federation for the Surgery of Obesity statement on metabolic bariatric surgery after pharmacotherapy-induced weight loss in clinical obesity (The Lancet Diabetes & Endocrinology, 2025)
Sài gòn 5/10/2025
TS.BS ĐỖ MINH HÙNG