ĐỊNH NGHĨA VÀ TIÊU CHUẨN CHẨN ĐOÁN BỆNH BÉO PHÌ LÂM SÀNG
The Lancet Diabetes & Endocrinology Commission đã công bố một báo cáo vào tháng 1 năm 2025, đưa ra một khung lý thuyết mới để hiểu và chẩn đoán béo phì, tập trung vào việc nhận diện và điều trị béo phì lâm sàng như một thực thể bệnh lý riêng biệt. Ủy ban, gồm 58 chuyên gia từ nhiều chuyên ngành y học và quốc gia khác nhau, bao gồm cả những người từng sống chung với béo phì, đã tham gia quá trình xây dựng đồng thuận để đưa ra các khuyến nghị này.
Tóm tắt chi tiết các điểm chính của báo cáo:
1. Hạn chế của định nghĩa béo phì dựa trên BMI hiện tại
Ủy ban chỉ ra rằng việc dựa vào chỉ số khối cơ thể (BMI) như thước đo duy nhất để chẩn đoán béo phì là không đủ, vì các lý do sau:
Đánh giá thấp và cao sai lệch về mỡ thừa:
- BMI không phân biệt giữa khối lượng mỡ và khối lượng cơ, dẫn đến chẩn đoán sai.
- BMI có thể đánh giá thấp lượng mỡ ở những người có khối lượng cơ lớn và đánh giá cao ở những người có khối lượng cơ thấp.
Thiếu thông tin về sức khỏe cá nhân:
- BMI không cung cấp bất kỳ thông tin nào về tình trạng chức năng của cơ quan và mô hoặc tác động của béo phì lên các hoạt động hàng ngày. Điều này khiến khó xác định liệu một người có BMI cao có thực sự mắc bệnh do béo phì hay không.
Gây ra định kiến và kỳ thị cân nặng:
- Quan niệm đơn giản hóa béo phì như chỉ là một con số trên cân nặng góp phần vào kỳ thị xã hội và cản trở nỗ lực phát triển các chiến lược phòng ngừa và điều trị hiệu quả.
2. Định nghĩa và tiêu chí chẩn đoán mới về béo phì lâm sàng
Ủy ban đưa ra các định nghĩa sau:
Béo phì: Là tình trạng mỡ thừa, có hoặc không có sự phân bố hoặc chức năng bất thường của mô mỡ, với các nguyên nhân phức tạp và chưa được hiểu đầy đủ.
Béo phì tiền lâm sàng: Là trạng thái mỡ thừa nhưng chức năng của các cơ quan và mô vẫn được bảo toàn. Những người mắc béo phì tiền lâm sàng có nguy cơ cao hơn phát triển béo phì lâm sàng và các bệnh không lây nhiễm khác.
Béo phì lâm sàng: Là một bệnh mãn tính, hệ thống đặc trưng bởi các thay đổi về chức năng của các cơ quan, mô hoặc toàn cơ thể do mỡ thừa. Béo phì lâm sàng có thể gây tổn thương cơ quan nặng nề, dẫn đến các biến chứng đe dọa tính mạng.
Mô hình chẩn đoán béo phì lâm sàng:
Ủy ban đề xuất một mô hình hai thành phần để chẩn đoán béo phì lâm sàng, yêu cầu đáp ứng cả hai tiêu chí sau:
- Tiêu chí nhân trắc học:
- Xác nhận mỡ thừa bằng các phương pháp:
- Đo trực tiếp mỡ cơ thể bằng kỹ thuật như DEXA hoặc phân tích trở kháng sinh học (BIA).
- Kết hợp ít nhất một tiêu chí nhân trắc học (vòng eo, tỷ lệ vòng eo/vòng hông hoặc vòng eo/chiều cao) với BMI.
- Giả định thực tế về mỡ thừa ở những người có BMI trên 40 kg/m² mà không cần xác nhận thêm.
- Tiêu chí lâm sàng:
- Xác định bằng chứng khách quan về bệnh do ảnh hưởng của mỡ thừa, yêu cầu có ít nhất một trong các yếu tố sau:
- Bằng chứng về chức năng cơ quan hoặc mô bị suy giảm do béo phì, dựa trên các dấu hiệu, triệu chứng và/hoặc xét nghiệm.
- Hạn chế đáng kể các hoạt động hàng ngày theo độ tuổi, phản ánh tác động cụ thể của béo phì lên khả năng di chuyển và các hoạt động cơ bản.
3. Mục tiêu điều trị béo phì lâm sàng
Ủy ban nhấn mạnh rằng những người mắc béo phì lâm sàng cần được điều trị kịp thời, dựa trên bằng chứng, nhằm cải thiện (hoặc thuyên giảm nếu có thể) các biểu hiện lâm sàng và ngăn chặn tiến triển đến tổn thương cơ quan. Lựa chọn can thiệp nên dựa trên đánh giá rủi ro-lợi ích cẩn thận và được hỗ trợ bởi bằng chứng lâm sàng.
4. Ứng dụng trong thực hành Lâm sàng và Điều trị
Các khuyến nghị của ủy ban có ý nghĩa lớn trong thực hành lâm sàng:
Chuyển trọng tâm từ cân nặng sang sức khỏe:
- Khung lý thuyết này nhấn mạnh việc không chỉ tập trung vào giảm cân mà còn vào cải thiện các biểu hiện lâm sàng và sức khỏe toàn diện.
Chăm sóc cá nhân hóa và toàn diện:
- Các biểu hiện lâm sàng đa dạng của béo phì đòi hỏi một cách tiếp cận cá nhân hóa. Kế hoạch điều trị cần được điều chỉnh theo từng trường hợp, bao gồm thay đổi lối sống, điều trị bằng thuốc, hỗ trợ tâm lý, và phẫu thuật khi cần.
Giảm định kiến về cân nặng trong y tế:
- Ủy ban kêu gọi các chuyên gia y tế nhận thức và khắc phục định kiến về cân nặng để cung cấp dịch vụ chăm sóc nhân ái và hiệu quả hơn.
5. Nghiên cứu và hướng đi tương lai
Ủy ban cũng nêu bật các lĩnh vực cần nghiên cứu trong tương lai:
- Xác định các biomarker và tiêu chí nhân trắc học để cải thiện chẩn đoán và tiên lượng béo phì lâm sàng.
- Phát triển các chiến lược hiệu quả hơn để giảm tỷ lệ béo phì toàn cầu.
- Nghiên cứu cơ chế di truyền và môi trường ảnh hưởng đến phân bố mỡ cơ thể giữa các sắc tộc.
- Phát triển các phương pháp tiếp cận cá nhân hóa trong phòng ngừa và điều trị béo phì.
Kết luận
Báo cáo của Ủy ban The Lancet Diabetes & Endocrinology đánh dấu một bước tiến quan trọng trong cách tiếp cận béo phì. Bằng việc tái định nghĩa béo phì là một bệnh lý và cung cấp khung chẩn đoán rõ ràng, báo cáo hướng tới việc cải thiện thực hành lâm sàng, chính sách và cuối cùng là nâng cao chất lượng cuộc sống của những người bị ảnh hưởng bởi tình trạng phức tạp này.
SÀI GÒN 16/1/2025
TS. BS ĐỖ MINH HÙNG