ĐIỀU TRỊ THỪA CÂN - BÉO PHÌ BẰNG CHẾ ĐỘ ĂN

ĐIỀU TRỊ THỪA CÂN - BÉO PHÌ BẰNG CHẾ ĐỘ ĂN

Điều trị béo phì bao gồm các can thiệp về chế độ ăn, nhưng lựa chọn phương pháp có thể ảnh hưởng lớn đến kết quả. Trong khi chế độ ăn kiêng "mốt" (fad diets) hứa hẹn kết quả nhanh chóng, chế độ ăn dựa trên bằng chứng (evidence-based diets) dựa trên nghiên cứu khoa học và tập trung vào tính bền vững cũng như cải thiện sức khỏe lâu dài.

CHẾ ĐỘ ĂN KIÊNG "MỐT" (FAD DIETS)

Chế độ ăn kiêng "mốt" là các kế hoạch ăn uống ngắn hạn, thường phổ biến và hứa hẹn giảm cân nhanh chóng mà không cần nỗ lực nhiều. Các chế độ này thường có quy tắc khắt khe, loại bỏ toàn bộ nhóm thực phẩm hoặc tập trung vào một loại thực phẩm "kỳ diệu."

Đặc điểm của chế độ ăn kiêng "mốt"?

• Rất hạn chế hoặc mất cân bằng dinh dưỡng (ví dụ: chế độ ăn rất ít carb hoặc rất ít chất béo).
• Thiếu cơ sở khoa học.
• Hứa hẹn giảm cân nhanh.
• Khó duy trì lâu dài.

Ví dụ về chế độ ăn kiêng "mốt":

Chế độ ăn Ketogenic (Keto) (có chứng cứ khoa học nếu được áp dụng đúng): Cực kỳ ít carb, nhiều chất béo, có thể giảm cân nhanh do mất nước và ketosis nhưng rủi ro là thiếu hụt dinh dưỡng, mệt mỏi, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch nếu không kiểm soát tốt.

Chế độ thanh lọc bằng nước ép (Juice Cleanses): Chỉ tiêu thụ nước ép trong vài ngày. Tuyên bố "giải độc cơ thể" và giảm cân nhanh nhưng rủi ro là mất cơ, thiếu năng lượng, và thiếu hụt dinh dưỡng.

Chế độ ăn Paleo: Ăn thực phẩm "thời cổ đại," loại bỏ thực phẩm chế biến, ngũ cốc và sữa. Dù khuyến khích thực phẩm tự nhiên, nhưng thiếu cơ sở khoa học để loại bỏ các nhóm thực phẩm như đậu và sữa.

Hạn chế của chế độ ăn kiêng "mốt"?

• Tăng cân trở lại: Thường dẫn đến "hiệu ứng yo-yo" do khó duy trì.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Loại bỏ nhóm thực phẩm có thể gây mất cân bằng dinh dưỡng.
• Tác động tiêu cực đến chuyển hóa: Cắt giảm calo quá mức có thể làm giảm tốc độ trao đổi chất.
• Tác động tâm lý: Tạo áp lực, lo lắng, hoặc rối loạn ăn uống.

CHẾ ĐỘ ĂN DỰA TRÊN BẰNG CHỨNG (EVIDENCE-BASED DIETS)

Chế độ ăn dựa trên bằng chứng là các phương pháp ăn uống được hỗ trợ bởi nghiên cứu khoa học, tập trung vào quản lý cân nặng lâu dài, cải thiện sức khỏe và tính bền vững.

Đặc điểm của chế độ ăn dựa trên bằng chứng?

• Dựa trên nghiên cứu khoa học.
• Tập trung vào dinh dưỡng cân bằng và cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Linh hoạt, dễ thích nghi với nhu cầu cá nhân.
• Thúc đẩy thay đổi lối sống bền vững.

Ví dụ về chế độ ăn dựa trên bằng chứng: Chế độ ăn Địa Trung Hải, Chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), Chế độ ăn giàu protein, Nhịn ăn gián đoạn (Intermittent Fasting - IF)… (sẽ có bài riêng)

Lợi ích của chế độ ăn dựa trên bằng chứng?

• Giảm cân từ từ và bền vững (0,5–1 kg/tuần).
• Giảm nguy cơ mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, bệnh tim, và ung thư.
• Cải thiện sức khỏe tinh thần và năng lượng.
• Khuyến khích tuân thủ lâu dài nhờ sự linh hoạt và đa dạng.

SO SÁNH GIỮA CHẾ ĐỘ ĂN KIÊNG "MỐT" VÀ CHẾ ĐỘ ĂN DỰA TRÊN BẰNG CHỨNG

VÌ SAO CHẾ ĐỘ ĂN DỰA TRÊN BẰNG CHỨNG VƯỢT TRỘI?

1. Tập trung vào sức khỏe tổng thể:

Không chỉ giảm cân, mà còn cải thiện các chỉ số chuyển hóa, giảm viêm, và phòng ngừa bệnh mạn tính.

2. Cá nhân hóa:

Có thể điều chỉnh theo nhu cầu, sở thích và bệnh lý cá nhân.

3. Duy trì lâu dài:

Khuyến khích thay đổi thói quen ăn uống và lối sống thay vì giải pháp ngắn hạn.

4. Giảm rủi ro:

Dinh dưỡng cân bằng giúp tránh các tác dụng phụ như thiếu hụt vi chất hoặc rối loạn chuyển hóa.

LÀM THẾ NÀO ĐỂ NHẬN BIẾT CHẾ ĐỘ ĂN KIÊNG "MỐT"?

1. Hứa hẹn kết quả nhanh chóng hoặc "thần kỳ."
2. Loại bỏ hoàn toàn một hoặc nhiều nhóm thực phẩm.
3. Không có cơ sở khoa học rõ ràng.
4. Yêu cầu sử dụng sản phẩm hoặc thực phẩm đặc biệt.
5. Thiếu tính linh hoạt hoặc hướng dẫn duy trì lâu dài.

THỰC HÀNH ĐIỀU TRỊ BÉO PHÌ BẰNG CHẾ ĐỘ ĂN

• Tìm kiếm lời khuyên chuyên môn: Tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ để có kế hoạch ăn uống phù hợp.
• Tập trung vào cân bằng: Bao gồm đầy đủ các nhóm thực phẩm như carbohydrate, protein, và chất béo lành mạnh.
• Đặt mục tiêu thực tế: Nhắm đến giảm cân từ từ và duy trì kết quả lâu dài.
• Theo dõi tiến độ: Đánh giá định kỳ cân nặng, thành phần cơ thể và các chỉ số sức khỏe khác để điều chỉnh kế hoạch.

Kết luận:

Mặc dù chế độ ăn kiêng "mốt" có thể mang lại kết quả nhanh chóng, nhưng thường không bền vững, thiếu dinh dưỡng và tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe. Ngược lại, chế độ ăn dựa trên bằng chứng cung cấp cách tiếp cận an toàn, khoa học và hiệu quả lâu dài trong quản lý béo phì. Để đạt hiệu quả tối ưu, nên chọn chế độ ăn phù hợp với nhu cầu cá nhân (giảm nhanh hay chậm, có tập luyện hay không, bệnh lý kèm theo ra sao, …) và được hỗ trợ bởi chuyên gia.

SÀI GÒN 11/12/2024

TS. BS ĐỖ MINH HÙNG